تلاش ایران برای کاهش تعهدات برجامی قابل درک است

به گزارش تیتر داغ؛ «فرانک فون‌هیپل » استاد دانشگاه پرینستون و مقام سابق آمریکایی معتقد است راهبرد ایران این است که خطرات راهی که واشنگتن از زمان خروج از برجام در پیش گرفته است به آمریکا و دیگر اعضای فعلی برجام، گوشزد کند و اتخاذ چنین راهبردی قابل درک است.

گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس مصاحبه‌ای اختصاصی با پروفسور فرانک فون هیپل فیزیک‌دان  آمریکایی انجام داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

فون هیپل استاد دانشگاه پرینستون آمریکا و از دانشمندان معروف هسته‌ای در عرصه بین‌المللی است. وی دارای درجه دکتری از دانشگاه آکسفورد است. هیپل در گذشته جانشین مدیر بخش امنیت ملی دفتر سیاست‌های علم و تکنولوژی کاخ سفید بوده و همچنین عضو هیئت مدیره پنل بین‌المللی مواد شکافت‌پذیر است.

فارس: خبرگزاری «رویترز» به نقل از شش دیپلمات غربی گزارش داد که کشورهای اروپایی باقی‌مانده در توافق هسته‌ای ایران، احتمالاً مکانیسم حل و فصل اختلافات در برجام را در ماه ژانویه ۲۰۲۰ فعال می‌کنند. بر این اساس، احتمالاً اروپایی‌ها با هدف به عقب بازگرداندن گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران، مکانیسم مزبور را فعال می‌کنند اما برای احیای تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران که باعث فروپاشی کامل برجام می‌شود، عجله نمی‌کنند. این کشورها با کلیات شروع این فرآیند موافقند اما همچنان منتظر هستند ببینند آخرین گام‌های برجامی ایران تا چه میزان چشمگیر خواهد بود. آیا کشورهای اروپایی این مکانیسم را فعال خواهند کرد؟

فون هیپل: از برنامه‌های این کشورهای اروپایی اطلاعی ندارم اما از نظر من اتخاذ چنین رویکردی معقول خواهد بود. اگر تهران شروع به اقداماتی کند که زمان دستیابی به تولید بمب هسته‌ای را کاهش دهد، می‌تواند این بهانه را به دست اسرائیل و آمریکا دهد که به تاسیسات هسته‌ای ایران حمله کنند و ما را وارد جنگی کنند که هیچ کس نباید خواستار آن باشد.

فارس: طرف‌های اروپایی برجام، مکانیسم حل اختلافات برجام را در سال آینده میلادی فعال می‌کنند اما فوراً به شورای امنیت نمی‌روند. آیا این اقدام زمینه ای برای فعال کردن مکانیسم ماشه خواهد بود؟

فون هیپل: فرایند حل و فصل اختلافات فرصتی را برای بحث و بررسی توسط اعضای برجام فراهم می‌کند. در این فرصت، ایران می‌تواند موقعیت و شرایط خود را با توجه به آسیب اقتصادی که متحمل شده و آمریکا از طریق فشار به شرکت‌های اروپایی برای منع تجارت و مبادلات اقتصادی با ایران عامل این آسیب است، توضیح و شرح دهد. در عین حال گروه E3 (شامل انگلیس، آلمان و فرانسه) هم می‌تواند خطرات احتمالی ناشی از اقداماتش را گوشزد کند. امید است که درک بهتر شرایط کمک کند تا در جریان گفتگوهای E3 با آمریکا و دیگر کشورها، طرفین از خطرات وضعیت ایجاد شده مطلع باشند.

فارس: سه منبع دیپلماتیک به رویترز گفته‌اند که سه کشور اروپایی مخصوصاً فرانسه، در حال لابی‌کردن با چین و روسیه هستند تا آنها را مجاب کنند در جمع پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل اتحاد داشته باشند اما مسکو و پکن هنوز می‌گویند که مخالف آغاز فرایند حل اختلاف هستند. آیا چین و روسیه متقاعد خواهند شد؟

فون هیپل: علت مخالفت روسیه و چین را نمی‌دانم. بعید می‌دانم که چین و روسیه متقاعد شوند.

فارس: فرض کنیم طرف اروپایی تحریم ها را دوباره برقرار سازد بدون اینکه پرونده ایران به شورای امنیت برود. در این صورت معنای برجام برای ایران چه خواهد بود(برجامی که در عمل با خروج آمریکا و احیای تحریم ها علیه ایران مرده است)؟

فون هیپل: با این موضوع موافقم که برجام در مرحله «احیای قلبی» به سر می‌برد، اما مرده نیست. اگر ما رئیس جمهور دیگری را تا یک سال آینده انتخاب کنیم، من امیدوارم که بتوانیم برجام را نیز به حیات بازگردانیم. یا شاید رئیس جمهور «دونالد ترامپ» متقاعد شود که تحریم‌ها را تعلیق کند و شرایط ایران برای مذاکره تعیین کرده است را برآورده سازد.

فارس: ایران اعلام کرده اگر اروپا همچنان به انجام تعهدات خود پایبند نباشد، ایران گام پنجم کاهش تعهدات برجامی خود را برخواهد داشت. آیا تصور می کنید اروپا به تعهدات خود در برجام عمل خواهد کرد؟ آنها هنوز بعد از گذشت زمان زیادی اینستکس را عملیاتی نکرده اند.

من این راهبرد ایران را درک می‌کنم که سعی دارد به آمریکا و دیگر اعضای فعلی برجام خطرات راهی را که آمریکا از زمان خروج از برجام در پیش گرفته، گوشزد کند. هر دو طرف در حال «شاخ به شاخ شدن» هستند، به این امید که به طرف مقابل خطرات ناشی از شرایط فعلی را بفهماند و شرایط را برای بازگشت به میز مذاکره فراهم کند. به هر حال این اقدامات باید به گونه‌ای انجام شوند که هیچ کدام از طرفین وجهه خود را از دست ندهند.

استفاده از مکانیسم حل اختلافات برجام، می‌تواند زمینه‌ای برای استفاده طرف اروپایی از مکانیسم ماشه باشد که به بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران منجر می‌شود. مکانیسم ماشه، بخش نهایی از ساز و کار حل اختلاف ذیل برجام است که می‌تواند قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل را که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ تعلیق شده بودند، باز گرداند.

در حقیقت منظور از مکانیسم ماشه بخش پایانی همان «ساز و کار حل اختلافات» در بندهای ۳۶ و ۳۷ در برجام است. این ۲ بند از آنجا که رجوع به آنها می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بینجامد، به «مکانیسم ماشه» معروف شده‌ است.

بند ۳۷ برجام عنوان می‌کند: «متعاقب دریافت ابلاغ طرف شاکی، به نحو مشروح در فوق، به همراه توضیحی از تلاش‌های توأم با حسن نیت آن طرف برای طی فرآیند حل و فصل اختلاف پیش بینی شده در برجام، شورای امنیت سازمان ملل متحد می‌بایست منطبق با رویه‌های خود در خصوص قطعنامه‌ای برای تداوم لغو تحریم‌ها رای گیری کند. چنانچه قطعنامه فوق‌الذکر ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، سپس مفاد قطعنامه‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجدداً اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیم گیری کند».

گزارش تحریک‌آمیز اخیر رویترز در حالی منتشر شده است که  ناظران بین‌المللی و کارشناسان سیاسی می‌گویند احتمال استفاده از مکانیسم ماشه در جلسه روز جمعه کشورهای عضو برجام در وین وجود ندارد.

بر این اساس، کارشناسان می‌گویند اگر سازمان ملل تحریم‌های لغو شده ذیل برجام را علیه ایران احیا کند و توافق به طور کامل فرو بپاشد، آنگاه ایران نیز می‌تواند از معاهده منع اشاعه تسلیحات اتمی (اِن.پی.تی)‌ خارج شود.

منبع: فارس