معضل آلودگی هوا را بیشتر بشناسیم

به گزارش تیتر داغ؛ تهران چند روزی است که در گیر آلودگی هوا است و کار به تعطیلی مدارس تا یک هفته به خاطر افزایش شاخص آلاینده ها رسیده است. آلودگی هوا پدیده ای است که اکثرا در کلانشهر ها دیده می شود.

برای مواجه با این معضل باید به خوبی راه های مقابله با آن را بدانیم و اطلاعات کافی از آلودگی هوا داشته باشیم. در این  گزارش به مواردی که باید در مواجه با آلودگی هوا بدانید پرداخته ایم با ما همراه باشید.

آلودگی هوا را بشناسیم

آلودگی هوا به معنای وجود یک یا چند آلاینده اعم از گرد و غبار، گازها، بو، دود، بخارات، خاکسترهای فرار و… در هوای آزاد با کمیت‌ها، کیفیت‌ها و ماندگاری مختلف است که می‌تواند برای انسان، گیاه و جانور خطرناک باشد. در تعریف آلودگی هوا یک نکته‌ی دیگر هم وجود دارد و آن ایجاد اختلال در آسایش انسان‌ها و ضرر به اموال است.

شاخص آلودگی هوای تهران چند است؟

در این چند ماهی که شهر تهران درگیر آلودگی هوا شده است، کلمه‌ای مانند شاخص آلودگی را در سایت‌ها می‌خوانیم یا در رادیو می‌شنویم که امروز شاخص آلودگی هوای تهران بالاتر رفته است. در روزهای مختلف شاید شاخص آلودگی هوا متفاوت باشد. براساس این شاخص مشخص می‌شود که هوا در چه حالتی از حالت‌های، پاک، سالم، ناسالم برای گروه‌های حساس، ناسالم، بسیار ناسالم و خطرناک قرار دارد.

دسته‌بندی شاخص کیفیت هوا و شاخص آلودگی هوا

براساس سایت شاخص آلودگی هوا تهران در سال ۹۸ تا به امروز، ۲۵ روز پاک، ۱۹۴ روز سالم، ۵۳ روز ناسالم برای گروه‌های خاص و ۴ روز ناسالم در تهران داشته‌ایم. برای مثال ۲۵ و ۲۶ آذر ۱۳۹۸ شاخص آلودگی هوا در تهران ۱۵۳ و ۱۵۷ بوده است و در این دو روز مردم تهران هوای ناسالمی را تنفس کرده‌اند و میزان آلاینده‌ها نگران کننده بوده است. جالب است بدانید در ۲۵ آذرماه ۹۸ شاخص آلودگی که در منطقه پیروزی تهران گزارش شده است عدد ۲۱۱ را نشان داده است که در دسته بسیار ناسالم قرار می‌گیرد و در این هوا شاید مردم دیگر ساختمان‌های دوردست را نتوانند ببینند.

کدام مناطق تهران آلوده‌ترند؟

با استناد به گزارشات برخی از خبرگزاری‌های ایران و اطلاعات منتشر شده از ایستگاه‌های سنجش هوای تهران، ایستگاه شهرداری منطقه ۱۵ شاخص آلودگی بالایی داشته است. در منطقه ۱۳ تهران که از آلوده‌ترین مناطق تهران است شاخص آلودگی هوا بالای ۱۷۹ را داشته‌ایم که عدد بسیار بالایی‌ست و در دسته هوای ناسالم قرار می‌گیرد. منطقه‌ی دیگری که شاخص بالای ۱۷۹ را از خود نشان داده است، ایستگاه منطقه ۱۱ تهران است. ایستگاه شریف و ایستگاه پارک سلامت نیز شاخص بالای ۱۷۸ را ثبت کرده‌اند و جزو مناطق آلوده‌ی تهران هستند.

آلودگی هوای تهران

شاخص‌ها به صورت روزانه ثبت می‌شوند اما مناطقی مانند ۱۱، ۱۵، ۱۷، ۱۰، ۲۰ و… از آلوده‌ترین مناطق تهران هستند که آلودگی هوا تهران به آن‌ها رحم نکرده است و مردم ساکن در این مناطق را مورد هدف قرار داده است. البته مناطق دیگری مانند شادآباد و شهرری نیز از این قائده مستثنی نیستند.

پایتخت‌نشینانی که در این مناطق زندگی می‌کنند تا جایی که می‌توانند خانه‌های خود را ترک نکنند و فقط در مواقع ضروری به خارج از خانه بیایند. علاوه بر این می‌توانند از ماسک‌های P2 یا N95 استفاده کنند که در داروخانه‌ها به راحتی پیدا می‌شود.

تغذیه‌ی درست در زمان آلودگی هوا

«ریچارد پس­واتر» (Richard Passwater) یک متخصص در زمینه‌ی علوم بیوشیمی است که پژوهش‌های گسترده‌ای درباره‌ی آنتی‌اکسیدان‌ها، فلزات سنگین و سمی انجام داده است. مطالعات وی حاکی از آن است که غذایی که در زمان آلودگی خورده می‌شود، بر توانایی شش‌ها در برابر دود و سایر مواد آلاینده تاثیر می‌گذارد. وی می‌گوید که اصلاح رژیم غذایی می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش خطر ابتلا به سرطان در زمان آلودگی هوا داشته باشد.

در زمان آلودگی هوا چی بخوریم؟

بر اساس تحقیقات انجام شده، گروهی از مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان اعم از ویتامین C، ویتامین A و بالاخص بتاکاروتن‌ها، ویتامین E و سلنیوم می‌توانند بدن را در برابر دود و تاثیرات مخرب حاصل از آلاینده‌های سمی محافظت کنند. مکانیسم حفاظتی این مواد بسیار تاثیرگذار است.

مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان خود را قربانی حفاظت از سلول‌های بدن می‌کنند. زمانی که آلاینده‌ها وارد بدن می‌شوند، سلول‌های مختلف بدن را به عنوان هدف انتخاب می‌کنند. در طی فرآیند خاصی که پراکسید شدن چربی نام دارد، رادیکال‌های اسید چرب تولید می‌شوند. این رادیکال‌ها بی‌ثبات هستند و به سرعت با مولکول‌های اکسیژن ترکیب می‌شوند. حاصل این ترکیب رادیکال‌هایی ناپایدار است.

واکنش شیمیایی مخرب مذکور زنجیروار ادامه پیدا می‌کند. اما در عین حال سلول‌های موجودات زنده حاوی مولکول‌هایی هستند که اتمام این پروسه را تسریع می‌کنند. اگر این واکنش‌ها هر چه سریع تر خاتمه پیدا نکنند، غشاء سلول‌ها دستخوش آسیب جدی خواهد شد.

سرطان، آسیب به سرخرگ‌ها در ابعاد گسترده، تغییر شکل پلاکت‌های خونی و پیر شدن سریع سلول‌ها از عوارض خاتمه پیدا نکردن واکنش‌های شیمیایی مخرب فوق است. ابعاد آسیب‌های بدنی اغلب تحت چنین شرایطی گسترده است؛ چرا که رادیکال‌های آزاد می‌توانند به سرعت زیاد شوند. آنتی‌اکسیدان‌ها درست در همین مرحله است که نقش خود را ایفا می‌کنند و مانع تشکیل رادیکال‌های آزاد می‌شوند.

غذاهایی مثل جگر، هویج، سیب­‌زمینی شیرین، کره و مارگارین منبع غنی ویتامین­ A هستند. کدو تنبل، انبه، طالبی، هویج و زرد آلو نیز حاوی بتاکاروتن هستند. بروکلی، پیاز، پرتقال، گریپ‌فروت، انبه و توت‌فرنگی حاوی ویتامین C هستند. غلات، سبزیجات برگ‌پهن، گندم، زرده تخم‌مرغ و کره نیز مقادیر قابل توجهی ویتامین E دارند. سلنیوم ترکیبی است که به تازگی تحقیقات گسترده‌ای درباره‌ی آن انجام شده و می‌توان آن را در غذاهای دریایی، نان و سایر غلات سبوس‌دار پیدا کرد.

مواد غذایی نظیر گشنیز، سیب­ سبز، چغندر، موز، کلم، انگور، بروکلی، هویج و مرکبات، حاوی پکتین یا ژلاتین گیاهی هستند. میزان حداکثر این ترکیب شیمیایی منحصربه فرد را می‌توان در میوه‌های سبز و کمی نارس پیدا کرد. پکتین از بدن سم‌زدایی می‌کند و مصرف مواد غذایی حاوی پکتین به شدت در زمان اوج آلودگی هوا موثر است.

نقش خارق‌العاده‌ی آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین C

بر اساس مطالعات انجام‌شده کسانی که در معرض هوای آلوده هستند، به مقادیر بیشتری آنتی‌اکسیدان­ نیاز دارند. دانشمندان امپریال کالج لندن روی ۲۰۰ بیماری که از بیماری‌های حاد و مزمن ریه نظیر آسم و انسداد ریه رنج می‌بردند، تحقیقی انجام داده‌اند. این تحقیق نشان می‌دهد در روزهایی که میزان آلودگی هوا در لندن بالاتر از حد نرمال است، کسانی اغلب در بیمارستان بستری می‌شوند که میزان ویتامین C کمتری داشته‌اند. جالب است که حتی اگر افراد سیگاری و مسن را نیز از لیست افراد بستری شده خارج کنند، باز هم شرایط فوق فرقی نمی‌کند.

کلسیم و سرب

سرب در آب، غذا و هوا یافت می‌شود. سرب موجود در هوا اغلب حاصل ترکیباتی است که به بنزین اضافه می‌شوند. بنزین در موتورهای درون‌سوز به سرعت محترق می‌شود و به همین دلیل به موتور ضربه می‌زند. سرب سرعت احتراق بنزین را کم می‌کند و مانع از ضربه زدن آن به موتور می‌­شود.

سرب یا از طریق شش‌ها یا از طریق بلع و به مقدار کمی هم از طریق پوست جذب بدن می‌شود. مقصد نهایی سرب در بدن استخوان‌هاست. سرب بر گلبول‌های قرمز و میزان جذب کلسیم توسط آن‌ها نیز تاثیر مخربی دارد. کلسیم، آهن و ویتامین C جزو بهترین مواد غذایی هستند که می‌توانند میزان جذب سرب را در بدن کاهش دهند. مصرف زیاد لبنیات و پیاز هم می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش جذب سرب داشته باشد.

در زمان آلودگی هوا چی نخوریم؟

مصرف چربی برای حفظ کارآیی سلول‌های مغز توصیه می‌شود اما در عین حال مصرف مازاد آن نه‌تنها باعث چاقی می‌شود بلکه عملکرد سلول‌ها را نیز تا حدی مختل خواهد کرد. واکنش‌های زنجیروار تولید رادیکال‌های آزاد با مصرف زیاد چربی تشدید می‌شوند. پس بهتر است در زمان آلودگی هوا از مصرف بی‌رویه‌ی غذاهای سرخ کردنی جدا پرهیز کنید.

هنگام آلودگی هوا از چه نوع ماسکی استفاده کنیم؟

ماسک انتخابی شما باید بر اساس نوع آلودگی هوایی باشد که در مجاورت آن قرار دارید. به عنوان مثال، در شهر تهران ذرات معلق از جمله آلاینده‌های مهم است.

اندازه‌ی ذرات معلق بر حسب میکرومتر بیان می‌شود و دامنه‌ی تغییرات آن بین ۰٫۰۰۰۲ میکرومتر تا ۵۰۰۰ میکرومتر متغیر است.

ذراتی که قطر آن‌ها بیش از ۵۰ میکرون باشد را با چشم می‌توان دید، اما ذرات ۲٫۵ میکرون یا کمتر نه‌تنها دیده نمی‌شوند بلکه بر اساس گزارشات می‌توان آن‌ها را در رده‌ی آلاینده‌های بسیار خطرناک برای سلامت انسان تلقی کرد.

تماس مستمر با آلاینده‌ها می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی، بیماری‌های قلبی و حتی سرطان ریه شود.

ذرات معلق کمتر از ۲٫۵ میکرون اغلب جزو آلاینده‌های شهر تهران هستند؛ بنابراین، ماسکی که شما انتخاب می‌کنید، باید قابلیت فیلتر کردن این ذرات را داشته باشد.

برخی از ماسک‌ها به حدی تخصصی عملی می‌کنند که حتی می‌توانند مانع ورود ذرات ۰٫۳ میکرونی به مجرای تنفسی شما شوند. اما همیشه هم تبلیغات به معنی واقعیت نیست.

در سال ۲۰۱۴ تحقیقات محققان دانشگاه پلی‌تکنیک هنگ‌کنگ (The Hong Kong Polytechnic University) نشان داد که ماسک‌های صورت چند لایه با فیبرهای نانو می‌توانند نقش موثری در زمان آلودگی هوا داشته باشند.

بنابراین اگر ماسکی که شما می‌خرید، فیلترهای خوبی داشته باشد در زمان آلودگی هوا تاثیرگذار خواهد بود؛ اما قطعا معجزه نخواهد کرد.

از ماسک چه انتظاراتی باید داشت؟

همانطور که می‌دانید، ماسک‌ها انواع و اقسام گوناگونی دارند. ماسک‌های معمولی اغلب یک‌بار مصرف هستند. ماسک‌ها موانع فیزیکی هستند که مانع ورود آلاینده‌ها به دهان و بینی ما می‌شوند؛ اما همه‌ی ماسک‌ها کارآیی یکسانی ندارند.

به عنوان مثال شما نمی‌توانید از یک ماسک ساده جراحی توقع داشته باشید که در زمان آلودگی هوا موثر عمل کند؛ هر چند که همین ماسک ساده هم در جای خود غنیمت بزرگی محسوب می‌شود.

یک ماسک ساده جراحی می‌تواند به شکل موثری جلوی باکتری‌ها و ویروس‌هایی را که ابعادشان کمتر از یک میکرون است، بگیرد. مطالعات اکنون به این سمت می‌رود که ماسک‌های جراحی در آینده‌ی نزدیک بتوانند جلوی ورود بسیاری از ویروس‌ها و باکتری‌های مرگبار را به مجاری تنفسی بگیرند، اما تا آن روز زمان زیادی باقی است.

تحقیقات نشان می‌دهد اگر ذرات معلق و آلاینده‌ها توسط فیبرهای ماسک جذب شوند، آنگاه می‌توان انتظار داشت آسیب کمتری به ریه‌های ما وارد شود.

فراموش نکنید که هیچ ماسکی نیست که بتواند ۱۰۰ درصد سلامت شما را در برابر آلاینده‌های هوا تضمین کند. اگر ماسک شما خراب شده، آسیب دیده یا تنفس با آن برای شما سخت شده است، حتما باید ماسکتان را عوض کنید.

فراموش نکنید که اغلب ماسک‌ها یک‌بار مصرف هستند. علاوه بر این، در آلودگی فاجعه‌بار کنونی، طبیعی است که اغلب ماسک‌ها سریع‌تر از آنچه که تصور می‌کنید، کارایی خود را از دست می‌دهند.

همچنین توصیه می‌شود پس از تماس دست با ماسکی که از آن استفاده کرده‌اید، حتما دست‌هایتان را بشویید.

چرا ماسک‌های با فیبر نانو موثرتر هستند؟

تحقیقات نشان داده است ماسک‌هایی که از جنس ترکیبات سنتزی یا طبیعی هستند، موثرتر عمل می‌کنند. نانو فیبرهایی که قطر آن‌ها در حدود یک‌پانصدم قطر مو (در حدود ۰٫۱ میلی‌متر) است، در این میان کارایی به سزایی دارند؛ چرا که این نانو فیبرها در عمل سطح جذب را افزایش می‌دهند و حتی این قابلیت را دارند که جلوی ذرات درشت‌تر را هم بگیرند.

آزمایش‌های مختلف روی ماسک‌های معمولی نشان داده که آن‌ها تنها جلوی حدود ۲۵ درصد از ذرات معلق ۰٫۳ میکرونی را در شرایط عادی می‌گیرند. در حالی که به گفته‌ی محققان ماسک‌های با فیبرهای نانو که چند لایه باشند، می‌توانند دست‌کم جلوی ورود ۸۰ درصد از ذرات معلقی را که ابعادشان کمتر از ۰٫۳ میکرون است، بگیرند.

ماسک‌های ضد گرد و غبار

در حال حاضر وضعیت بسیاری از شهرها از نظر آلودگی هوا نگران‌کننده و بحرانی است. طبیعی است که در این شرایط ماسک‌ها معجزه‌ای نخواهند کرد اما به هر صورت در این شهرها استفاده از ماسک الزامی است.

نحوه‌ی استفاده از ماسک‌های معمولی

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ماسک‌های گرد و غبار این است که باید سیستم تهویه‌ی منحصربه‌فرد و در عین حال حفره‌های متعدد بسیاری برای جذب گرد و خاک داشته باشند.

ماسک‌هایی که در آن‌ها فیلترهای کربن فعال به کار رفته باشد، این قابلیت را دارند که تا مرز ۹۸ درصد جلوی خاک، ذرات شیمیایی، ذرات معلق، گاز، گرده‌ها، دود سیگار و… را بگیرند.

یکی دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که یک ماسک ضد گرد و خاک باید داشته باشد، این است که به خوبی روی صورت فیکس شود. اگر ماسک شما روی صورت‌ خوب تنظیم نمی‌شود، باید بدانید که قطعا کارایی لازم را هم نخواهد داشت.