ترجمه کتاب‌های مرجع و دانشگاهی جهان به فارسی/ آرزویی که محقق شد

به گزارش تیتر داغ؛ در دهه‌های گذشته اطلاعات کمی از تئاتر جهان در اختیار فعالان و علاقه‌مندان تئاتر در ایران قرار می‌گرفت زیرا منابع مربوط در ایران ترجمه نشده بود و اگر هم تعدادی ترجمه شده بود جوابگوی نیاز روز جامعه تئاتر، فارغ‌التحصیلان و دانشجویان این عرصه هنری نبود.

برخی از افراد و هنرمندان نیز که طی سفرهایی که به کشورهای دیگر داشتند برخی منابع را به زبان اصلی تهیه کرده و تنها در اختیار خود داشتند و امکان دسترسی دیگران به این منابع فراهم نبود.

البته برخی از نویسنده‌ها، کارگردانان و استادان عرصه تئاتر نیز که دغدغه ترجمه نمایشنامه‌ها و منابع تخصصی را برای بهره‌مندی هنرمندان تئاتر ایران داشتند، در این زمینه فعالیت کردند و زحمت‌های فراوانی را متحمل شدند تا خلاء موجود در تئاتر ایران را پر کنند.

علی شمس از نویسندگان و کارگردان‌های جوان تئاتر ایران نیز یکی از جوانانی بود که همواره دغدغه استفاده از منابع تخصصی تئاتر جهان را داشت و این دغدغه نه تنها برای بهره‌مندی خود بلکه استفاده دیگر هنرمندان علاقه‌مند به مطالعه این منابع بود.

شمس که در مقطعی از زندگی خود فرصت تحصیل در خارج از کشور را به دست آورد، از این فرصت نه تنها برای خود که برای بالا بردن سطح کمی و کیفی انتشار منابع خارجی تئاتر در ایران بهره برد.

وی در همکاری با نشر نیماژ به ترجمه و انتشار نمایشنامه‌ها و منابع مختلف تئاتری پرداخت؛ اقدامی که با همراهی مترجم‌ها و هنرمندان تئاتری تأثیرگذار شد و روند رو به رشدی را طی می‌کند.

شمس به عنوان مدیر بخش تئاتر نشر نیماژ، طی یادداشتی درباره این دغدغه خود و روندی که آغاز شده و ادامه خواهد داشت، چنین نوشت:

«در تمام سال‌های نوجوانی محدویت دسترسی به منابع دست اول مرا آزار می‌داد. برای فهم یک کلمه، مفهوم یا رویکرد می‌گشتم و نمی‌یافتم که البته به این فقر من تنها مبتلا نبودم. بسیاری از کسانی که تئاتر را در دهه هفتاد شمسی آغاز کرده‌اند اذعان دارند که جز اندکی آن‌هم درست و غلط با هم کتاب دندان‌گیری در حوزه تئاتر وجود نداشت. می‌شود کتاب‌های آن سال‌ها را با انگشتان یک دست شمارش کرد. جلوتر اما وضع بهتر شد. اما باز هم کمیت آثار منتشره در حوزه تئاتر، مطالعات اجرا و فرایندهای بینارشته ای مسیری تفسیری داشت. کم پیش می‌آمد که در دهه هشتاد کتابی مرجع و دست‌اول از فیلسوفان و نظریه پردازان موثر منتشر شود. آنها را هم می‌شود با انگشتان دو دست شمارش کرد. در دهه نود این سیر فزونی گرفت. نشرهای محترمی که علی رغم نداشت سود به تئاتر می‌پرداختند، رو به افزایش گذاشت و فارغ التحصیلان و بلدانِ تئاتر در به فارسی در آوردنِ نظریات روز دنیا جنب و جوشی پسندیدنی به خود گرفتند.

اتفاقی که امروز در نشر نیماژ افتاده را می‌توان در همین مسیر تعریف کرد. با این تفاوت که بخش تئاتر در کنار سایر بخش‌های درآمدزا برای این نشر مهم بوده و تزریق آثار نظری و نمایشی را از دو منظر به جهان فارسی زبان بر خود فرض می‌داند. بسیاری از نمایشنامه‌ها و نظریه‌های مهم جهان در میان تسلسل ترجمه‌ها جا مانده‌اند و نیماژ بر آن است تا آنها را با ترجمه‌ای تا حد ممکن بی غلط و صحیح به فارسی درآورد. در کنار توجه به جاهای خالی، به روزرسانی فهم هنرمند و مخاطب ایرانی از فرایندهای اجرایی در دنیا وظیفه دیگر نشر نیماژ است. در چشم انداز نیماژ یک ادعای بزرگ وجود دارد که با ثبت در اینجا در آینده باید به قضاوت آن نشست. این نشر بر آن است تا در روزگاری نزدیک آنچه از کتاب‌های مهم و موثر در حوزه ادبیات نمایشی و مطالعات تئاتر و اجرا وجود دارد، به فارسی برگردانده و به وظیفه‌ای که -در خلاء حمایت دولتی- داوطلبانه بر دوش خودش نهاده جامه عمل بپوشاند. در نشر نیماژ این اراده وجود دارد که تا آنجا که می‌توان باید علم تئاتر را در فارسی همپای سایر زبان‌های صاحب کنش و اندیشه پروار کرد. کارنامه سه ساله کتاب‌های منتشره تا امروز و آثاری که درنوبت انتشار قرار دارند، گواه این ادعاست.»

دستاورد این تلاش ۳ ساله تاکنون، چاپ ۵۰ عنوان کتاب تخصصی تئاتر در حوزه تئوری، نظریه و نمایشنامه بوده و در حال حاضر حدود ۳۰ عنوان کتاب هم در دست ترجمه است. مبنای فعالیت شمس و نشر نیماژ این است که طی ۲ سال آینده دست کم مهمترین کتاب‌های مرجع، دانشگاهی و تأثیرگذار در قرن بیستم و ۲۰ ساله گذشته را که منبع ارجاع بسیاری از دانشگاه‌ها و استادها بوده، به فارسی برگردانده شود.

با مروری بر اسامی آثار منتشر شده تئاتر این نشر، نام بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و مترجمان و مدرسان فعال در حوزه تئاتر به چشم می‌خورد:

نمایشنامه‌ها:

«سوراخ» و «صدای آهسته برف» جابر رمضانی، «بیضایی» و «کروکودیل (چاپ دوم)» سیدمحمد مساوات، «وقتی خروس غلط می‌خواند» و «دقیقاً مثل سبزوار بعد از عبور چنگیز» علی شمس، «آناکارنینا» و «سیگنال» آرش عباسی، «دریازدگی» و «پنج ثانیه برف» عباس جمالی، «میز» و «۱۹۷۹» بهار کاتوزی، «رِوُلوِر» و «ضیافت پنالتی‌ها» پوریا کاکاوند، «ماراساد» اثر پیتر وایس و ترجمه عرفان ناظر، «کابوس هنرپیشه» اثر کریستوفر دورنگ و ترجمه شیوا اردوئی، «دروغ و سکوت» اثر ناتالی ساروت و ترجمه فهیمه نجمی، «فیلوکتت» اثر هاینر مولر و ترجمه محمود حسینی زاد، «هراس» اثر فالک ریشتر و ترجمه محمود حسینی زاد، «نمایشنامه‌های فراموش‌شده کافکا» اثر روبر ژنتر و ترجمه علی شمس، «قصه‌های برزخی» اثر لن جنکین و ترجمه علی حاجی‌ملاعلی و فاطمه سیادتی، «میدان پارلمان» اثر جیمز فریتز و ترجمه حسین جمالی و مهرانگیز قهرمانی، «انقلاب در آمریکای جنوبی» اثر آگوستو بوال و ترجمه علی شمس، «بئاتریچه‌ها (منولوگ‌هایی برای تئاتر و چیزهای دیگر)» اثر استفانو بنی و ترجمه هدا عربشاهی، «خانه عروسک ۲» اثر لوکاس نَث و ترجمه افسانه کمالی، «تاوان زیستن (چاپ دوم)» اثر مارتینا مایوک و ترجمه شبنم موتابی، «کاسپار (چاپ‌دوم)» اثر پیتر هانتکه و ترجمه سودابه فضایلی، «پیرمرد کوتوله‌ی مضحک» اثر تادئوش روژه‌ویچ و ترجمه صدرالدین زاهد، «عچق» اثر موری شیسگال و ترجمه شهرام زرگر، «حمام» اثر ولادیمیر مایاکوفسکی و ترجمه مرضیه موسوی، «آزادی تازه» اثر استانیسلاو ویتکیه‌ویچ و ترجمه علی شمس، «مراقبت شدید» اثر ژان ژنه و ترجمه مدیا کاشیگر، «اِرنانی (چاپ دوم) اثر ویکتور هوگو و ترجمه رامتین شهبازی، «اتاق‌ها و صورت‌برداری‌ها» اثر فیلیپ مینیانا و ترجمه زیبا خادم‌حقیقت، «آدم‌ها» اثر استفن کَرَم و ترجمه محمد منعم، «تاس‌ها و یک نمایشنامه‌ی دیگر» اثر نستور کابایرو و ترجمه شهاب نادری، «صحنه‌های دودی» اثر نیک زاگون و ترجمه فرهاد بیگدلو، «سه روایت جعلی» اصغر نوری، ویلی کو ویلی کو بدو» ابراهیم پشت‌کوهی، «تیولا» علی عابدی، «سگ‌ها و استخوان‌های مادرم و یک نمایشنامه‌ی دیگر» مژگان خالقی، «من قبلاً اینجا بوده‌ام» اثر جی. بی.پریستلی و ترجمه پرستو قائدرحمت، «درست آخر دنیا و داستان عشق» اثر ژان لوک لَگَرس و ترجمه زیبا خادم‌حقیقت، «دیگری و باور دارم» اثر انزو کُرمن و ترجمه زیبا خادم‌حقیقت، «هوسِ کشتن روی نوک زبان و اکتینگ» اثر زَویه دورَنژه و زیبا خادم‌حقیقت، «پشت چراغ‌قرمز» و «با نوای ویلن» اثر ساموئل گوسیان و ترجمه آندرانیک خچومیان، «ساعت» اثر امانوئل روبلِس و ترجمه اصغر نوری، «گپ و گفت و دو نمایشنامه‌ی دیگر» اثر کَرول فرِشِت و ترجمه پریسا رشیدی، «یک زن» و «از کوچه بالا آمدم و از کنار اشباح گذر کردم» اثر فیلیپ مینیانا و ترجمه زیبا خادم‌حقیقت، «خرمگس» و «این خونه به‌هم‌ریخته‌ست» علی عابدی، «آخرالزمان» مدیا کاشیگر و «هندی از رؤیاها» اثر هلن سیکسو و ترجمه محمدعلی سپانلو و فرزانه شهفر

تئوری‌ها و نظریه‌های تئاتری:

«هنر رازآلود بازیگر فرهنگ واژگان انسانشناسی تئاتر (چاپ دوم)» اثر ائوجِنیو باربا و نیکولا ساوارِزه و ترجمه علی شمس و هدا عربشاهی، «اُرگاست در پرسپولیس» اثر اِی. سی. اِچ. اِسمیت و ترجمه ملیحه وفامهر، «تحلیل نمایشنامه: راهنمای موردی درام مدرن غربی» اثر آر. ج. کاردولو و ترجمه احسان زیورعالم، «کمدیا دل آرته» اثر سیرو فرونه و ترجمه دومان ریاضی، «چشم انداز آیین‌های نمایشی» اثر ریچارد شکنر و ترجمه رضوانه امامی‌پور، «تئاتر پست دراماتیکو امر سیاسی» اثر کارن یورس و ترجمه نرگس یزدی، «گفتگوهایی با بکت و درباره‌ی او» اثر مل گاسو و ترجمه علی حاتم، «آنتونن آرتو و اثرش» اثر مارتین اسلین و ترجمه امیر شاکری، «مسیر بازیگر» اثر میخاییل چخوف و ترجمه مرضیه موسوی، «تدریس مطالعات اجرا» اثر ناتان استاکی و سینتیا ویمر و ترجمه آفاق میرقاسمی، «سرقت آتش از خدایان» اثر جیمز بونت و ترجمه پوپک رحیمی، «بداهه پردازی، قصه سازی، هنر خلق چیزها» اثر کیت جانستون و ترجمه علی شمس و افسانه کمالی، «میزانسن معاصر»، «میرهولد در تئاتر»، «تئاتر و ترس»، «ایدونکسیس»، «پرفورمنس یک مقدمه‌ی اجتماعی»، «فرهنگ بدن است»، «پنج قاره‌ی تئاتر»

منبع: مهر