فضای رسانه افراد بی‌سواد را بر نمی تابد

به گزارش تیتر داغ؛در فضای رسانه‌ای امروز با چالش‌های بی‌شماری رو به رو هستیم. برای آن که در گرداب و بازی‌های دروغ رسانه‌ها و فضای مجازی نیفتیم باید یکسری اطلاعات و آگاهی‌های لازم را  به نام سواد رسانه‌ای داشته باشیم.

در حال حاضر شما چه قدر سواد رسانه‌ای دارید؟ آیا می‌دانید که در برخورد با موضوع‌های مختلف در فضای مجازی چگونه باید فکر و عمل کنید؟ آیا از نحوه صحیح استفاده از فضای مجازی آگاه هستید؟ به مجموعه این اطلاعات سواد رسانه‌ای می‌گویند.

سواد رسانه ای در لغت به معنی مجموعه‌ای از مهارت‌های قابل یادگیری است که به توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیام‌های رسانه‌ای اشاره دارد و یک مهارت ضروری در دنیای امروز است.

افراد، با سواد رسانه ای قادر به کشف پیام‌های پیچیده‌ی موجود در محتوای تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها، مجلات، کتاب‌ها، بیلبوردهای تبلیغاتی، اینترنت و سایر رسانه‌های مستقل خواهند شد. آن‌ها هم‌چنین می‌توانند رسانه‌های خود را ایجاد کرده و در شکل‌گیری فرهنگ رسانه‌ای مشارکت فعالانه داشته باشند، این امر سبب می‌شود مردم از حالت مصرفی خارج شده، از رسانه‌ها به صورت هوشمندانه‌ای بهره‌مند شوند.

دسته بندی سواد رسانه‌ای

سواد رسانه ای به سه دسته سطح عمومی، متوسط و پیشرفته تقسیم می‌شوند.

سواد رسانه‌ای در سطح عمومی

شاید برای همه ما غیر قابل باور باشد تحت تاثیر تبلیغات، اخبار، موسیقی و سایر اشکال رسانه‌ای و فضای مجازی قرار داریم، به همین دلیل رسانه‌ها یک نیروی فرهنگی قدرتمند در هر جامعه هستند.

برای آگاهی و نوع انتخاب درست در برخورد با تبلیغات یا اخبارهای مختلف سواد رسانه ای به افراد کمک شایانی در تجزیه و تحلیل می کند. به طور مثال اگر تبلیغی قصد تخریب جامعه و کانون خانواده را داشته باشد سواد رسانه ای به افراد کمک می کند تا تله ها  و فریب ها را به خوبی شناسایی کند و در دام افراد با اهداف شوم نیفتد.

سواد رسانه‌ای در سطح میانه

اگر سواد رسانه‌ای را بخواهیم را به صورت عام تر توضیح دهیم به این معنا است که، پردازش مغز انسان از تصاویر و کلمات متفاوت است. تصاویر در قسمتی از مغز که احساسات و غرایز قوی هستند؛ اما نوشته‌ها و زبان محاوره در بخشی از مغز به نام نئوکورتکس که علت‌ها در آن پنهان شده است پردازش می‌شوند. به همین دلیل است که آگهی‌های بازرگانی قوی‌تر از تبلیغات چاپی هستند.

رسانه‌های مبتنی بر زمان متفاوت از رسانه‌های بدون حرکت هستند. تاثیرگذاری عظیم فیلم‌ها، بازی‌ها، موسیقی و غیره در بخش ناخودآگاه مغز صورت می‌گیرد و احساسات تحلیلی و مغز را دور می‌زنند؛ اما هنگام خواندن متن یک روزنامه یا مجله فرصت متوقف کردن و یکپارچه‌سازی اطلاعات عقلانی وجود دارد. رسانه‌ها زمانی که قلب و ذهن ما را درگیر می‌کنند و احساسات ما را هدف می‌ گیرند، قوی‌ترین تاثیر را دارند.

پیام‌های رسانه‌ای را با استفاده از تکنیک‌های مختلف(مانند زاویه‌ی دوربین، جلوه‌های ویژه، ترفندهای نورپردازی، موسیقی و غیره) می‌توان دستکاری کرد و تاثیر عاطفی آن را افزایش داد. اثرات رسانه‌ها بسیار پیچیده هستند. پیام‌های رسانه‌ای به طور مستقیم روی افراد تاثیر می‌گذارند، اما آن‌ها به طور غیرمستقیم روی خانواده، دوستان و جامعه‌ی ما نیز تاثیر می‌گذارند. بنابراین برخی اثرات رسانه‌ها غیرمستقیم هستند، ما باید بتوانیم اثرات مستقیم و غیرمستقیم و اثرات واقعی آن‌ها را درک کنیم.

سواد رسانه‌ای در سطح پیشرفته

دکتر یونس شکر خواه از بزرگان ارتباطات در مقاله سواد رسانه ای چیست؟ در خصوص سواد رسانه در سطح پیشرفته می گوید: سیستم‌های رسانه‌ای ما نشان‌دهنده‌ی پویایی قدرت در جامعه ما هستند. مردم پولدار، نفوذپذیر و قدرتمند به راحتی می‌توانند محتوای عظیم و پیام‌های رسانه‌ای بسیاری را ایجاد و توزیع کنند، بیشتر رسانه‌ها با منافع تجاری کنترل می‌شوند.‌ ما اغلب در انتخاب چیزهایی که ببینیم، بشنویم و یا بخوانیم در مقایسه با سازندگان رسانه‌ها نقش زیادی نداریم، بنابراین همواره باید مراقب باشیم و با دید هوشمندانه به مسائل نگاه کنیم. آیا آن‌ها واقعا نگران شما هستند؟ آیا آن‌ها در ایجاد فرهنگ مناسب برای جامعه تلاش می‌کنند، یا صرفا به دنبال منافع شخصی خود هستند؟

زمانی که قدرت در اختیار چند رسانه‌ی بزرگ باشد، آن‌ها روند تولید محتوا را کنترل می‌کنند و به دیدگاه‌هایی که به نفع خودشان باشد امتیاز ویژه‌ای خواهند داد و دیدگاه‌های مخالف را به حاشیه می‌رانند و یا حتی سانسور می‌کنند. ما می‌توانیم سیستم‌های رسانه‌ای‌مان را تغییر بدهیم و نشان دهیم که افزایش ارزش‌های انسانی مهم‌تر از ارزش‌های تجاری است.

به طور خلاصه، بدون این توانایی اساسی افراد ارزش انسانی و یا شهروندی در یک جامعه‌ی دموکراتیک را ندارند. افراد جامعه باید بر سواد رسانه‌ ای درست به اندازه‌ی سواد خواندن، سواد ریاضی و سواد فناوری تسلط داشته باشند تا بدانند چگونه از وقت خود برای استفاده از رسانه‌های مختلف بهره‌مند شوند.

حال سوال پیش می آید چگونه سواد رسانه ای را کسب کنیم؟

دارای سواد رسانه ای بودن در جامعه امروز به حدی مهم است که در رسانه ملی این روزها به آموزش این مهارت پرداخته اند. این شما هستید که می‌توانید سطح سواد رسانه‌ای خود را افزایش دهید.

پاتر، دیوید جیمزدر کتاب بازشناسی رسانه‌های جمعی با رویکرد سواد رسانه‌ای به ۱۰ مهارت برای افزایش ساد رسانه ای اشاره کرده که به شرح ذیل است.

جایگاه شخصی خود را تقویت کنید

به خاطر داشته باشید که جایگاه شخصی شما ترکیبی است از: آگاهی از اهداف خود همراه با انگیزه و انرژی لازم برای جست‌وجوی اطلاعات و تجربه‌های مورد نیاز برای رسیدن به این اهداف. بنابراین، باید اهداف خود را تحلیل کنید. چه چیزی شما را واقعاً خرسند می‌کند؟ واقعاً در زندگی می‌خواهید خود به چه چیزی برسید؟ آیا پاسخ به این پرسش‌ها همان چیزهایی هستند که رسانه‌ها برنامه‌ریزی کرده‌اند؟ به نظر شما، این پاسخ‌ها از کجا ریشه گرفته‌اند و تا چه میزان از آنها (پاسخ‌های خود) احساس رضایت دارید؟

به عنوان یک هدف بر مفید بودن امور تمرکز کنید

دلایل مختلفی برای رویارویی با رسانه‌ها وجود دارد. تمام این دلایل ممکن است منطقی و بسیار کارآمد باشند. با این حال، باید توجه داشت که کاربردها تفاوت دارند. در هر مرتبه رویارویی با رسانه‌ها باید اهداف خود را به طور صریح، مشخص سازیم. باید به خاطر داشت که اگر بدون آگاهی از اهداف در معرض پیام‌های رسانه‌ای قرار بگیریم، خطر آثار ناخواسته را بالا برده‌ایم.

برای رویارویی با رسانه‌ها، آگاهی دقیقی را بپرورانید

به طور دوره‌ای (شاید سالی یک مرتبه)، کاربردهای رسانه‌ای خود را در طول یک هفته یادداشت کنید. با تکرار این تمرین می‌توانید تغییر علاقه‌مندی خود نسبت به رسانه‌ها، مجاری و پیام‌های رسانه‌ای را کنترل کنید. همان‌طور که تغییرات را زیر نظر دارید، پرسش‌های زیر را از خود بپرسید:

* آیا گستره‌ی رویارویی من با رسانه‌های مختلف افزایش یافته است یا تنها به یکی دو رسانه پای‌بند مانده‌ام؟

* آیا گستره‌ی رویارویی من با مجاری مختلف رسانه‌ای بسط یافته است؟ (اگر در گذشته، بیشتر، برنامه‌های ورزشی و اکشن را از تلویزیون تماشا می‌کردید، آیا اکنون به ژانرهای تلویزیونی دیگری نیز علاقه‌مند شده‌اید؟)

اصول ذهنی خود را بررسی کنید

در جریان رویارویی عادت‌گونه‌ی خود با رسانه‌ها، مرتباً از خود بپرسید که چرا چنین عادت‌هایی دارید؟ تا چه اندازه در راستای برآوردن نیازهای خویش، عادت‌های خود را برنامه‌ریزی کرده‌اید؟ رسانه‌های جمعی در راستای تأمین خواسته‌های خود تا چه اندازه، عادت‌های شما را برنامه‌ریزی کرده‌اند؟ بعد از یافتن پاسخی مناسب برای این پرسش‌ها، اصول ذهنی خود را بازاندیشی کنید.

بنیانی فراخ از دانش مفید کسب کنید

نکته‌ی اساسی دانش، مفید بودن آن است؛ کسب دانشی که مفید نباشد، به شما کمک نخواهد کرد. این سخن بدان معناست که باید درباره‌ی نیازهای خود در زمینه‌ی دانش، آگاهی کاملی داشته باشید.

همواره میان دانشی که در اختیار داریم و دانشی که برای درک بهتر جهان بدان نیاز داریم، شکاف وجود دارد. ما می‌توانیم این شکاف را پر کنیم. این کار باید بر مبنای حرکت موضوع به موضوع صورت پذیرد.

درباره‌ی پیوستار واقعیت خیال بیاندیشید

به طور مداوم از میزان واقعی یا خیالی بودن یک امر بپرسید. این فعالیت، یک پیوستار است. برخی برنامه‌ها را به راحتی می‌توان در قالب خیالی دسته‌بندی کرد. دسته‌بندی برخی دیگر از برنامه‌ها کار چندان ساده‌ای نیست. برخی از این برنامه‌ها، فضا و موقعیت‌های واقع‌گرایانه دارند، ولی همچنان فانتزی قلمداد می‌شوند.

مجاری رسانه‌ای مختلف را مقایسه کنید

سواد رسانه‌ای، مفهومی عمومی است که تمام رسانه‌ها را شامل می‌شود، ولی مجاری رسانه‌ای مختلف، چالش‌های متفاوتی را مطرح می‌سازند. برای مثال، مطالعه‌ی یک مقاله در نشریه مستلزم مهارت‌هایی است که ممکن است هنگام تماشای یک نمایش کمدی موقعیت در تلویزیون چندان مورد نیاز نباشند. البته این نکته مشخص است، ولی ماهیت تمایزها چندان آشکار نیست. برای ترسیم بهتر این موضوع، داستانی خبری را در یک از وب‌سایت‌های اینترنتی مطالعه کنید. سپس همان داستان را در یکی از روزنانه‌ها یا شکبه‌های تلویزیونی محلی پی‌گیری کنید. تمایز‌ها و تشابه‌های آنها را تحلیل کنید. آیا مهم هستند؟

دیدگاه‌های خود را بررسی کنید

این پرسش‌ها را از خود بپرسید: آیا دیدگاه‌های من پایگاه منطقی مناسبی دارند؟ برای مثال، مردم امریکا می‌گویند با وجود فراوانی، از مادی‌گرایی رضایت ندارند. در یک نظرسنجی که به تازگی به انجام رسید، ۸۲% از مردم امریکا با این موضوع موافق بودند که بسیاری از آنها بیش از آنچه نیاز دارند، به خرید کالاها و مصرف‌گرایی روی آورده‌اند. ۶۷% معتقد بودند که مردم امریکا، بسیاری از مشکلات محیطی جهان را موجب شده‌اند.

رفتارهای خود را تغییر دهید

تا چه اندازه رفتار شما در راستای عقاید شماست؟ برای مثال، اگر معتقد باشید که جامعه بیش از اندازه مادی‌گراست، آیا از خرید کالاهای مادی متعدد پرهیز می‌کنید؟ اگر مصرف کالاهای مادی خود را در سطحی پایین نگه دارید، آن گاه میان رفتار و عقیده شما هماهنگی وجود دارد. با این حال، افراد زیادی وجود دارند که مدام از اسراف در زندگی مادی‌گرایانه شکایت می‌کنند، ولی باز هم کالاهایی را می‌خرند که نیازی به آنها ندارند. گام نخست در تغییر رفتار، ارزیابی واقع‌بینانه از میزان سازگاری عقاید با رفتارهای موجود است.

مسئولیت‌پذیری شخصی داشته باشید

این کار شاید سخت‌ترین مورد باشد. مردم امریکا شیفته‌ی آن هستند که دیگران را سرزنش کنند. چنین دیدگاهی موجب می‌شود فرد تصور کند مشکل در جایی دیگر وجود دارد و بنابراین، حل آن بر عهده‌ی شخص دیگری است.

سواد رسانه ای در سطح جهان

سواد رسانه‌ای در سطح جهان برای اولین بار در دهه ۱۹۶۰ در اروپا مورد توجه قرار گرفت. به همان اندازه که این مفهوم در بین جوامع غربی آشنا و مأنوس است، در ایران مفهومی جدید و دست‌نخورده به حساب می‌آید و به جز چند مقاله محدود و چند کتاب معدود در این زمینه که تاریخ آنها به دهه هشتاد شمسی می‌رسد، اثر تألیفی دیگری را نمی‌توان یافت.

در عصر اطلاعات مفهوم سواد، بسیار فراتر از خواندن و نوشتن شده و اگر کسی نحوه دسترسی سریع و استفاده صحیح از تمامی انواع رسانه‌ها را نداشته باشد بی‌سواد تلقی می‌شود.

اگر تا قبل از عصر حاضر، سواد محدود به توانایی خواندن و نوشتن می‌شد، امروز سواد مفهومی فراتر، گسترده‌تر و پیچیده‌تر پیدا کرده است. سواد خواندن و نوشتن در کنار سواد ارتباطی، سواد عاطفی، سواد رایانه‌‌ای، سواد مالی و البته سواد رسانه‌ای شش معیار امروزی یونسکو برای باسواد تلقی‌شدن در عصر حاضر به شمار می رود.